مفهوم شناسی عفاف

عفاف واژه‌اي است که بارها شنيده‌ايم، لفظي است که با ذهن لمسش مي‌کنيم، اما حقيقتي است که کمتر مي‌توانيم به درستي معنايش کنيم. فقط مي‌دانيم هست و جايي کنار تمام ويژگي‌هاي خوب نشسته است. درک مي‌‌کنيم لازم است در جامعه عفاف سايه افکند. قدر مي‌نهيم؛ وقتي به افتخار عفاف کنگره برگزار مي کنند، همايش تشکيل مي‌دهند يا بيانيه مي‌نگارند و در راهپيمايي عفاف شرکت مي‌کنيم؛ اما به راستي عفاف چيست ؟ چند نوع دارد؟ کجاي زندگي کاربرد دارد؟ آثار فردي واجتماعي عفاف چيست؟ اينها سؤالاتي‌ است که در اين نوشته سعي شده به آن ها پاسخ داده شود. عفاف؛ فرهنگ، روش و منش مسلمانان را تبيين مي‌کند و به آنها چگونه بودن و چگونه زيستن را آموزش مي‌دهد.

هر جامعه داراي فرهنگ معين و با اهدافي از پيش تعريف شده است. فرهنگي که قرآن به جوامع اسلامي عرضه مي‌کند، فرهنگ عفاف است.

معناي ‌لغوي عفاف

عفاف ‌با فتح ‌حرف ‌اول، از ريشه«ع‌ف‌ف» است‌. راغب اصفهاني در مفردات مي‌گويد: عفّت حالت نفساني است که مانع تسلّط شهوت بر انسان مي‌گردد و انسان عفيف کسي است که با تمرين و تلاش مستمر و پيروزي بر شهوت، به اين حالت دست يافته باشد.

ابن‌ منظور در لسان‌العرب مي‌نويسد: پايه ‌عفاف، خويشتن‌داري‌ است‌ و ردپايي ‌از جنسيت‌ يا (عفّت: خويشتن‌داري‌ از آنچه ‌حلال ‌و زيبا نيست) ^{اختصاص ‌به ‌جنس ‌خاص‌(زن) در معني ‌لغوي ‌عفاف، وجود ندارد.}

معناي‌ عرفي در گويش‌ فارسي، عفاف ‌به ‌کسر اول‌ و به ‌معني‌ «پاکدامني» به‌کار مي‌رود. در لغت‌نامة‌ دهخدا چنين‌ آمده ‌است: عفاف: پارسايي‌و پرهيزگاري، نهفتگي، پاکدامني و خويشتن‌داري.

دکتر معين ‌در فرهنگ‌فارسي‌معين آورده ‌است: عفاف: پارسايي، پرهيزگاري و پاکدامني. و در تداول ‌غالباً ‌به ‌کسر اول ‌تلفظ‌ مي‌کنند.

عفاف در اصطلاح

عفاف اصطلاحي اخلاقي است. عالمان اخلاق، عفاف را در شمار مهمترين فضايل برشمرده‌اند. ملاصدرا در «اسفار» عفاف را چنين تعريف مي‌کند: عفاف، منشي است که منشأ صدور کارهاي معتدل مي‌شود؛ نه پرده‌دري مي‌کند و نه گرفتار خمودي مي‌شود.

در نتيجه، عفّت به معناي رام بودن قوّه شهواني، تحت حكومت عقل است. البته با رعايت شرط اعتدال؛ يعني نه غرق در شهوات شويم كه به افراط گراييم و نه ترك غرايز كنيم كه به تفريط دچار آييم؛ بلكه استفاده صحيح و مشروع نماييم، زيرا خداي تعالي همه غرايز را به حكمت در وجود آدمي به وديعت نهاده است.

شهوت در لغت يك مفهوم عام دارد كه هرگونه خواهش نفس و ميل و رغبت به لذات مادى را شامل مي‌شود، اما شهوت يك مفهوم خاص هم دارد كه همان شهوت جنسي است. بنابراين عفّت نيز دو مفهوم دارد؛ يك مفهوم عام كه عبارت است از خويشتن‌دارى در برابر هرگونه تمايل افراطى نفسانى و مفهوم خاص آن خوددارى از تمايلات افراطى جنسى است. غالباً در روايات و كتب اخلاق، منظور از عفّت، خويشتن‌دارى در خوردن و امور جنسى است كه برترين عبادات شمرده شده و به آن بسيار تأكيد شده است. چنان‌كه امام باقر (ع) فرموده‌اند: «عفّت شکم و پاکدامنى، بهترين عبادت است.»

واژه عفاف در قرآن كريم

عفاف به دو صورت «يستعفف» و «تعفّف» در قرآن كريم و مجموعاً در چهار آيه مباركه آمده است. عفاف با توجه به متن آيه معاني گوناگوني مي‌پذيرد كه مي‌توان از آن به ابعاد عفاف ياد نمود.